Da História à Bíblia

A historiografia como meio de transmissão da Bíblia no Portugal medievo

Autores

  • Mariana Leite FCT/ U. Porto

Palavras-chave:

Bíblia, historiografia, tradução medieval, Historia Scholastica, Liber Regum, General Estoria, Bíblia em romance

Resumo

O panorama das Bíblias medievais portuguesas é bastante parco, sobretudo quando comparado com outras latitudes. Verifica-se, no entanto, que os principais testemunhos de matéria bíblica em vernáculo surgem a partir de traduções e adaptações de textos historiográficos. Neste artigo, propõe-se uma reflexão sobre o papel de obras historiográficas, latinas e em vulgar, para a construção de um corpus de matéria bíblica na Idade Média portuguesa.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

Alves, Herculano (2017) A Bíblia em Portugal. Vol. II: A Bíblia na Idade Média. Lisboa: Esfera do Caos.
Askins, Arthur; Dias, Aida Fernanda; Sharrer, Harvey (2006), Um novo fragmento da General Estoria de Afonso X em português medieval Biblos. Revista da Faculdade de Letras da Universidade de Coimbra, 6, 2006, pp. 93-124. (Reedição de Santa Barbara Portuguese Studies, 6, 2002, pp. 134-156).
Avenoza, Gemma (2012) The Bible in Spanish and Catalan. The New Cambridge History of the Bible. Vol. II From 600 to 1450. Ed. R. Marsden, E. A. Matter. New York: Cambridge University Press, pp. 288-306.
Bautista, Francisco (2010) Original, versiones e influencia del Liber regum: estudio textual y propuesta de stemma, e-Spania [En ligne], 9, juin 2010,[consultado a 4/09/2021 em https://doi.org/10.4000/e-spania.19884]
Bautista 2017 "Alfonso X, Bernardo de Brihuega y la General estoria", Atalaya [En ligne], 17, 2017 [consultado a 4/09/2021 em http://journals.openedition.org/atalaya/2954]
Berger, Samuel; Vasconcellos, Carolina Michaelis, (1899) “Note sur les Bibles portugaises”, Romania, 28, 1899, pp. 543-556
Breisach, Ernst (2007) Historiography: Ancient, Medieval, and Modern. Chicago: U. Chicago Press, 2007.
Casanellas, Pere (2014) Medieval Catalan translations of the Bible, Les veus del sagrat, Ed. X. Terrado, F. Sabaté, Lleida: Pagès Editors, 2014, pp. 15-34.
Castro, Joaquim Mendes de (1989) “Versão Medieval Inédita do Pirqué Abot”, Humanistica e Teologia, 10, 1989, pp. 89-100.
—., ed. (1997) Bíblia de Lamego. II vols. S/l: ed. autor
Catalán, Diego (1962) De Alfonso X al Conde de Barcelos: cuatro estudios sobre el nacimiento de la historiografía romance en Castilla y Portugal, Madrid: Seminario Menéndez Pidal & Gredos, 1962.
Cepeda, Isabel, ed. (1982-1989) Vidas e Paixões dos Apóstolos. Lisboa: Instituto Nacional de Investigação Científica / Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, 2 vols.
Cintra, Luís Filipe Lindley (1950) Uma tradução galego-portuguesa desconhecida do Liber Regum, Bulletin Hispanique, tome 52, nº 1-2, 1950, pp. 27-40. [consultado a 4/09/2021 em https://doi.org/10.3406/hispa.1950.3216]
Clark, Mark J. (2016) The Making of the Historia scholastica, 1150–1200. Turnhout, Brepols.
Daly, Saralyn. (1957) Peter Comestor: Master of Histories, Speculum Vol. 32, No. 1 (Jan., 1957), pp. 62-73.
Espírito Santo, Arnaldo. (2016) “O paradigma bíblico na sintaxe do português.” Aemilianense IV, 2016, p. 137-157.
Ferreira, Maria do Rosário (2010) O Liber regum e a representação aristocrática da Espanha na obra do Conde D. Pedro de Barcelos, e-Spania [En ligne], 9, juin 2010 [consultado a 4/09/2021 em https://doi.org/10.4000/e-spania.19675]
Fortunato de S. Boaventura. (1829) Colecção de inéditos portugueses dos séculos XIV e XV. (rep. 1988). III vols. Coimbra: Imprensa da Universidade, 1829
Haro Cortés, Marta (2008) Aristóteles, los sabios judíos y Salomón en una colección de sentencias inédita, Palabras breves: dichos de sabios, Revista de Filología Española, 88.1, 2008, pp. 37-66.
Leite, Mariana (2010) Os testemunhos da tradução portuguesa da Historia Scholastica de Pedro Comestor: consequências ideológicas da selecção de fontes, Cahiers d'Études Hispaniques Médiévales 33, 2010, pp. 183-194.
—. (2012), A General Estoria de Afonso X em Portugal. As múltiplas formas de receção do texto entre os séculos XIV a XVI, Porto, Universidade do Porto [tese de doutoramento].
—. (2017), Entre galego-português e castelhano: sobre a marginalia da tradução dos Salmos no manuscrito R da General Estoria de Afonso X, Gallæcia. Estudos de lingüística portuguesa e galega, Ed. M. Negro Romero, R. Álvarez, E. Moscoso Mato, Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, pp. 893-903.
—.(2017a) "Tradução e tradição da General Estoria em Portugal: sobre as implicações do fragmento ANTT, cx. 13, maço 10, no 30" in Miranda, José Carlos Ribeiro (org.), En Doiro antr'o Porto e Gaia. Estudos de Literatura Medieval Ibérica. Porto, Estratégias Criativas, p. 611-618
—. (2021) Na Senda de S. Jerónimo: Bíblias Medievais Portuguesas, entre tradução e adaptação, Portugal, os Clássicos e a Cultura Europeia. Congresso Internacional de Homenagem a A. A. Nascimento no seu 80º aniversário. Lisboa: Universidade de Lisboa (submetido para publicação).
—. (2021a) A Bíblia de Lamego: leituras de Pedro Comestor no século XVI. eHumanista 48, 2021, pp. 241-246.
Martins, Mário (1950) Fragmentos medievais Portugueses, Brotéria, 50, 1950, pp. 403-414.
—. (1979) A Bíblia na literatura medieval portuguesa Lisboa: Instituto de Cultura Portuguesa.
Meirinhos, José, Nascimento, Augusto Aires (1997) Catálogo dos Códices da Livraria de Mão do Mosteiro de Santa Cruz de Coimbra na Biblioteca Pública Municipal do Porto. Porto: Biblioteca Pública Municipal do Porto.
Miranda, José Carlos Ribeiro (2010): Do "Liber regum" ao "Livro velho de linhagens" Estudios sobre la Edad Media, el Renacimiento y la temprana modernidad. Ed. J. Gamba Corradine, F. Bautista Pérez. San Millán de la Cogolla: Cilengua, 2010, pp. 301-310
—. (2010a) Do Liber regum em Portugal antes de 1340, e-Spania [Online], 9, juin 2010 [consultado a 4/09/2021 em https://doi.org/10.4000/e-spania.19315]
—. (2015) A Crónica de 1344 e a General Estoria: Hércules e a fundação da monarquia ibérica. Literatura y ficción: «estorias», aventuras y poesía en la Edad Media. Dir. M. Haro Cortés. Valencia: Publicacións de la Universitat de Valencia, vol. I, p. 209-224.
Morey, James H. (1993): Peter Comestor, Biblical Paraphrase, and the Medieval Popular Bible, Speculum, vol. 68, nº 1, Jan. 1993, pp. 6-35.
Nascimento, Augusto Aires (2010) Dizer a Bíblia em português: fragmentos de uma história incompleta. A Bíblia e suas edições em Língua Portuguesa: 200.º Aniversário da primeira edição bíblica em português da Sociedade Bíblica / 1809-2009. Ed. T. Cavaco, S. Daniel. Lisboa: Edições Universitárias Lusófonas/ Sociedade Bíblica de Portugal, pp. 7-58.
Neto, Serafim da Silva (1958) Bíblia medieval portuguesa I. Rio de Janeiro: Instituto Nacional do Livro.
Pichel, Ricardo (2019) La tradición vernácula de la obra de Bernardo de Brihuega: noticia de un nuevo hallazgo. Texto R. Alcalá de Henares: Universidad de Alcalá - GITHE (Grupo de Investigación de Textos para la Historia del Español) [consultado a 4/09/2021 em https://textorblog.wordpress.com/2019/04/08/la-tradicion-vernacula-de-la-obra-de-bernardo-de-brihuega-noticia-de-un-nuevo-hallazgo/]
Pinto, Pedro (2009) Índice dos Códices e Manuscritos Avulsos da Biblioteca da Faculdade de Direito da Universidade de Lisboa. Revista da Faculdade de Direito da Universidade de Lisboa, Coimbra, 2009, Vol. L - N.º 1-2, pp. 477-503
Puig i Tàrrech, Armand (2001) Les traduccions catalanes medievals de la Bíblia. El text: lectures i història. Barcelona: PAM – ABCat 2001, pp. 107-231.
Salvador, Xavier-Laurent (2013), Guyart des Moulins, traducteur de Pierre Comestor. Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes, maître du XIIe siècle: Etudes réunies. Ed. G. Dahan. Turnhout: Brepols, 2013, pp. 313-327.
Sánchez-Prieto Borja (2002) La Biblia en la historiografía medieval La Biblia en la literatura española. Ed. G. Olmo Lete, Vol. 1, t. 2. Madrid: Editorial Trotta, pp. 77-194.
—. ed. (2009) Alfonso X, General Estoria. Madrid, Biblioteca Castro, Fundación José Antonio de Castro, VI partes (tomos I-X), 10 vols.
Sobral, Cristina; Cardeira, Esperança. (2018) O Livro dos Mártires de Bernardo de Brihuega: dois séculos de leitura em português. Estudos de lingüística galega, 10, 2018, p. 129-141 [consultado a 4/09/2021 em http://dx.doi.org/10.15304/elg.10.4613]
Sylwan, Agneta (2000) Petrus Comestor, Historia Scholastica: une nouvelle edition. Sacris Erudiri 39 (2000), pp. 345-382.
Vaquero, Manuela (2015) Bíblia de Lamego, Inventa MUSEU, 2, 2015, pp. 11-34.
Rodríguez Porto, Rosa María. (2012) Thesaurum. la Crónica Troyana de Alfonso XI (Escorial, h.I.6) y los libros iluminados de la monarquía castellana (1284-1369). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. [PhD thesis].
Rivara, Joaquim Heliodoro da Cunha; Mattos, Joaquim António de Sousa Telles (1874) Catalogo dos manuscriptos da bibliotheca publica eborense, Vol. IV. Parte 1. Lisboa, Imprensa Nacional, 1874.

Downloads

Publicado

2021-12-16

Como Citar

Leite, M. (2021). Da História à Bíblia: A historiografia como meio de transmissão da Bíblia no Portugal medievo. Todas As Letras - Revista De Língua E Literatura, 23(3), 1–10. Recuperado de http://editorarevistas.mackenzie.br/index.php/tl/article/view/14871

Edição

Seção

Dossiê – Bíblia e Literatura